الهیات دانشنامه علائی (کتاب)«الهیات دانش نامه علائی»، بخشی از کتاب دانش نامه علائی است که ابو علی سینا آن را در دوران اقامتش در اصفهان که از سال چهار صد و دوازده تا چهار صد و بیست و هشت هجری بوده، به دستور علاء الدوله ابو جعفر محمد بن دشمنزیار بن کاکویه نوشته است این کتاب به زبان فارسی دری است. ۱ - ساختارکتابکتاب دانش نامه علائی، شامل هفت بخش منطق، الهیات، طبیعیات، هیئت، موسیقی، هندسه و ارثاطیقی می باشد. کتاب حاضر که قسمت الهیات دانش نامه علائی است به صورت مستقل چاپ و نشر گردیده است. مطالب این بخش از کتاب، در پنجاه و هفت عنوان دسته بندی گردیده است که بخشی از آنها متعلق به مباحثی راجع به حکمت و زیرمجموعه های آن می‌باشد و بخشی نیز در بر گیرنده پاره ای از مباحث فلسفی همچون کم و کیف و جوهر و عرض و علت و معلول و... است، لکن مهم‌ترین بخش کتاب که قسمت اعظمی از آن می باشد در مورد واجب الوجود و چگونگی آن است که در پایان اشاره ای کوتاه به مبحث کون و فساد نیز شده است. [۱]
الهیات دانشنامه علائی، ابن سینا، ص۱۶۰.
۲ - گزارش محتوا۲.۱ - حکمتمرحوم بو علی سینا، نخست حکمت را به دو بخش حکمت عملی و حکمت نظری تقسیم کرده و محدوده هر یک را به این صورت مشخص می‌سازد که حکمت نظری علمی است که ما را از هستی موجودات آگاه می‌سازد و حکمت عملی از این بحث می‌کند که چه کارهایی را باید در دنیا انجام دهیم و چگونه زندگی کنیم تا سعادت دنیوی و اخرویمان تامین گردد؟ وی، سپس حکمت عملی را به سه بخش علم تدبیر شهر، علم تدبیر خانه و علم تدبیر خود و حکمت نظری را به سه بخش علم برین، علم میانگین و علم زیرین تقسیم نموده است. او در ادامه موضوعات این علوم را تعیین کرده تا پیدا کردن موضوع علم برین میسر گردد. ابو علی سینا،حکمت الهی یا همان علم برین را اصل همه علوم می داند و کتاب خود را با آن آغاز می کند و به تعبیر خودش از بالا به پایین می آید. [۲]
الهیات دانشنامه علائی، ابن سینا، ص۱.
۲.۲ - خلقتآغاز خلقت موجودات، اولین بحثی است که بعد از بیان اقسام علوم و جایگاه آنها، توسط مؤلف مطرح می گردد؛ وی ابتدای خلقت را با جوهر می داند و بدین مناسبت تعریفی از جوهر،ماده و صورت ارائه می نماید او در مبحث خلقت، دومین مخلوق را جسم می داند که در مرحله بعد از جوهر پدید آمده است و مرکبی است از صورت و ماده. بیان نظریات گوناگون در مورد جسم، دیگر بحثی است که در ذیل همین عنوان بدان پرداخته شده است. [۳]
الهیات دانشنامه علائی، ابن سینا، ص۱۱.
مؤلف، در ادامه وارد بحث عرض گردیده و اقسام آن را تشریح کرده است. مؤلف، در فصول دیگر، سخن از کلی و جزیی، واحد و کثیر، تقدم و تاخر، سبب و مسبب و علت و معلول، متناهی بودن موجود دارای تقدم و تاخر، متناهی بودن علل خاص،قوه و فعل، واجب و ممکن، اوصاف واجب الوجود مانند وحدت، استغنا ، جوهر و عرض نبودن، احدیت ،قدیم بودن و.... را پی می گیرد. مرحوم بو علی در ادامه، نیل و پیوند با واجب الوجود را بزرگ‌ترین سعادت موجودات می شمارد، گر چه موجودات، اغلب چیزهای دیگری را به عنوان سعادت خود تلقی می‌کنند، سپس آثار پیوند با واجب، نحوه خلق موجودات و صدورشان از واجب و... را بررسی می کند؛ وی، بحثی مبسوط را در رابطه با کرات و گردش آنها و چگونگی چرخش و حرکتشان ارائه نموده که در کنار بحثی عمیق و مهم راجع به صادر اول قرار گرفته است. علت خلقت، اسباب شرور و نقایص، پایان بخش این کتاب ارزش مند است. [۴]
الهیات دانشنامه علائی، ابن سینا، ص۲۸.
۳ - وضعیت کتابکتاب، همراه با مقدمه و حواشی دکتر محمد معین و در پایان دارای فهرست مطالب، فهرست نامه ها، فهرست آیه های قرآنی، فهرست نکات دستوری و فهرست لغات و اصطلاحات است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |